Από τριών έως έξι ετών τα παιδιά αναπόφευκτα βιώνουν φοβίες και φόβους. Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τη δική του επιθετικότητα, αρχίζει να φοβάται την εκδήλωσή της στους άλλους και καθώς φουντώνουν πρωτόγνωρα συναισθήματα ανεξαρτησίας μέσα του, έχει ανάγκη το φόβο για να τα δαμάσει. Αυτή η περίοδος μπορεί να συγκριθεί με τους αγώνες και τις αγωνίες της εφηβείας.

Οι πιο συχνοί φόβοι

Φόβοι για τα σκυλιά και για άλλα ζώα που δαγκώνουν: Καθώς ενα παιδί μαθαίνει πως να χειρίζεται τα ένστικτα του, τα οποία ήταν να δαγκώνει όποιον έβρισκε μπροστά του, όταν ήταν σε υπερένταση, μπορεί να φοβηθεί οτιδήποτε θεωρεί πως μπορεί να δαγκώσει.

Φόβος γα ισχυρούς θορύβους: Η σειρήνα της πυροσβεστικής, του νοσοκομειακού, οι πόρτες που κλείνουν με πάταγο προκαλούν βίαιες αντιδράσεις τρόμου στο παιδί. Είναι δυνατό να του ξαναθυμίσουν τη δική του απώλεια αυτοελέγχου και κατά κάποιο τρόπο να θεωρήσει τον εαυτό του ένοχο, αν αυτοί οι θόρυβοι εξακολουθούν.

Φόβος για το σκοτάδι- τα φαντάσματα, τα τέρατα, τις μάγισσες: Οι φόβοι αυτοί πάντα έρχονται στην επιφάνεια τη νύχτα. Τα τέρατα που το παιδί φαντάζεται γίνονται τη νύχτα τρομακτικές εικόνες και αποκτούν γιγάντιες διαστάσεις στο σκοτάδι. Εμφανίζονται την εποχή που το παιδί κάνει άλματα προς την ανεξαρτησία του.

Φόβος για τα ύψη: Ο φόβος μην πέσει από τα έπιπλα ή από το παράθυρο, μπορεί να εμφανιστεί σε αυτή την ηλικία και να μη λένε να φύγουν. Ακόμη και οι μεγάλοι διατηρούν συχνά το φόβο τους για τα ύψη και την εντύπωση ότι μπορεί να πέσουν από κάπου. Αυτοί οι φόβοι αυξάνονται όσο το παιδί συνειδητοποιεί όλο και καλύτερα τον πραγματικό κίνδυνο μιας πτώσης από ψηλά και καταλαβαίνει ότι είναι αρκετά ανεξάρτητο πια ώστε να πρέπει να προστατεύσει το ίδιο τον εαυτό του.

Φόβος για το θάνατο των γονέων: Οι φόβοι για το θάνατο των γονέων αναζωπυρώνονται μέσα από τους φόβους του σχολείου ή το φόβο μήπως φύγουν από το σπίτι. Κατά ενα μέρος οφείλονται σε συστολή και στο φυσιολογικό φόβο συντριβής του παιδιού. Αυτή είναι η στιγμή που οι γονείς μπορούν να διαβεβαιώσουν το παιδί ότι είναι πάντα εκεί για να το προστατεύσουν και πως δεν θα το αφήσουν ποτέ να βρεθεί σε κίνδυνο ,αλλά πως ούτε οι ίδιοι θα φύγουν από κοντά του.

Φόβος για τους ξένους ή την κακοποίηση: Ο φόβος μήπως κάποιος ξένος βλάψει το παιδί βρίσκεται στο νου κάθε γονιού τόσο έντονα στην εποχή μας, ώστε ο γονέας πρέπει να προστατεύσει το παιδί του τόσο από τον υπερβολικό φόβο, όσο και από μια κακοποίηση. Ένα μικρό παιδί δεν πρέπει να βρεθεί με κανένα τρόπο στο δίλημμα ποιον να εμπιστευθεί. Είναι δουλειά των γονιών να προστατεύσουν τα μικρά παιδιά όσο καλύτερα μπορούν. Σίγουρα πρέπει να προσέχει τους ξένους στο σχολείο ή την παιδική χαρά, αυτή η υπόδειξη πρέπει όμως να ισορροπεί μέσα του και με τη γνώση ότι μπορεί και να υπάρχουν άνθρωποι ικανοί να τους αγαπήσει και να τους εμπιστευθεί με όλη του την καρδιά.

Φόβος για τα επιθετικά παιδιά: Καθώς το παιδί μεγαλώνει, οι σχέσεις του με τα συνομήλικα παιδιά γίνονται όλο και πιο σημαντικές και όλο πιο σύνθετες. Το παιδί, ήδη από το δεύτερο έτος της ζωής του, πρέπει να μάθει να συναναστρέφεται, αν δεν θέλουμε όταν αργότερα πάει στο σχολείο, να γίνει ένα μοναχικό απομονωμένο παιδί.

Φόβος για την αποτυχία: Όλα τα παιδιά τρέμουν την αποτυχία. Είναι μια φυσιολογική κατάσταση για όλους μας. Ο φόβος αυτός μπορεί να είναι χρήσιμος και να τα οδηγήσει στην επιτυχία και στην τελειοποίηση. Μπορεί όμως να είναι και καταστροφικός. Αν ένα παιδί φαίνεται να συντρίβεται από τον φόβο της αποτυχίας, ίσως χρειάζεται περισσότερη αυτοπεποίθηση. Εξηγήστε του ότι το εκτιμάτε όπως είναι. Προτρέψτε το προς τις μικρές επιτυχίες και μην το σπρώχνεστε να πετυχαίνει συνέχεια. Ίσως χρειάζεται λιγότερη πίεση για να επιδοθεί σε κάτι και περισσότερο έπαινο όταν το καταφέρνει.

Συμβουλές για να βοηθήσετε το παιδί σας

• Πρώτα-πρώτα ακούστε πολύ προσεκτικά οτιδήποτε έχει να σας πει το παιδί για το φόβο του. Βοηθήστε το να καταλάβει ότι είναι φυσιολογικό να φοβάται και να ανησυχεί για μερικά πράγματα. Και μόνο αφού το ακούσετε διαβεβαιώστε το ότι αυτό που τώρα φαίνεται τρομακτικό, μπορεί να αντιμετωπιστεί και πως όσο μεγαλώνει θα μάθει να ξεπερνάει τους φόβους του. Μπορείτε φυσικά να ψάξετε τα ντουλάπια ή κάτω από το κρεβάτι για μάγισσες και ξωτικά μαζί με το παιδί, αλλά μη το παρακάνετε και μη δείχνετε αναστατωμένοι. Πείτε του πως και οι δύο ξέρετε πως δεν υπάρχουν αλλά ότι κάθε παιδί ανησυχεί όπως και το δικό σας.

• Βοηθήστε το παιδί στην προσπάθειά του να βρει τρόπους να αντιμετωπίσει τους φόβους του. Αφήστε το να στηριχθεί επάνω σας και να ξαναγίνει μωρό για λίγο, αγκαλιάζοντας το αγαπημένο του αρκουδάκι. Δεν πρόκειται να θέλει να μείνει μωρό για πολύ. Ακόμα κι όταν το κρατάτε στην αγκαλιά σας, θα το νιώσετε να φτερουγίζει σαν να θέλει να φύγει. Τότε ενθαρρύνετέ το λέγοντάς του «τι γενναίο παιδί είσαι» και ότι «μεγάλωσε πια»

• Βοηθήστε το παιδί να καταλάβει τους λόγους πίσω από τους φόβους του- όπως το γεγονός ότι προσπαθεί να γνωρίσει πράγματα καινούργια και τρομερά. Χρησιμοποιήστε το δικό του λεξιλόγιο και όχι εκφράσεις που ξεπερνούν τις δυνάμεις του. Δεν πρόκειται να βοηθήσει.

• Διαβεβαιώστε το ότι όλα τα παιδιά έχουν φοβίες στην ηλικία του. Προτείνετε του να ρωτήσει τους φίλους του, πως τα βγάζουν πέρα με τους δικούς τους φόβους. Μιλήστε για τους δικούς σας φόβους όταν ήσασταν στην ηλικία του και πως μάθατε να τους ξεπερνάτε.

• Μάθετε να παίρνετε μια φορά την εβδομάδα μαζί σας το παιδί για να κάνετε διάφορα πράγματα. Αυτό θα του δώσει την ευκαιρία να σας εμπιστευθεί και, το σπουδαιότερο, θα του δώσει την ευκαιρία να ταυτιστεί μαζί σας. Αν μαθαίνει την επιθετικότητα , μπορεί να μάθει πως να είναι ακίνδυνα επιθετικό – με τον τρόπο που είσαστε και σεις. Μπορεί να μη χρειαστεί καν να μιλήσετε για τους τρόπους αυτούς. Μπορεί να τους δει μόνο του.

• Όταν επιτέλους κατανικήσει τους φόβους του, υπογραμμίστε το γεγονός ώστε να διδαχθεί από την επιτυχία του. Αν σχολιάσετε τις επιτυχίες του, όχι μόνο θα το αποσπάσετε από τη σφαίρα του φόβου, και θα το οδηγήσετε στη σφαίρα της επιτυχίας.

• Αν οι φόβοι αρχίζουν να κυριεύουν τη ζωή του παιδιού, διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα (πάνω από έξι μήνες) ή επηρεάζουν την ικανότητά του να κάνει φίλους, τότε θα πρέπει να αναλάβει κάποιος ειδικός. Αυτοί οι φόβοι, ίσως είναι η κραυγή του παιδιού σας που ζητάει βοήθεια. Ζητήστε από το γιατρό σας να σας βοηθήσει να βρείτε έναν ειδικό θεραπευτή

T. Berry Brazelton

Ομότιμος Καθηγητής Κλινικής Παιδιατρικής
Πανεπιστημίου Harvard