Αν εξαιρέσουμε την οικογένεια, η τηλεόραση είναι από τις λίγες δυνάμεις στον κόσμο που είναι ικανή να επηρεάσει τη συμπεριφορά του παιδιού. Το μέσο παιδί περνάει περισσότερο χρόνο στην τηλεόραση παρά στο σχολείο ή με τη συντροφιά. Με άλλα λόγια, τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα για τον κόσμο και τις αξίες από την τηλεόραση, από όσα μαθαίνουν από τη οικογένεια η τον κοινωνικό τους περίγυρο.
Είναι ολοφάνερο ότι η τηλεόραση έχει τη δύναμη να εισβάλει και να αλλάζει τα ανθρώπινα συναισθήματα. Οι μεγάλοι έχουν την ικανότητα να εκφράσουν αυτές τις αντιδράσεις και να αμυνθούν συναισθηματικά σε αυτή την εισβολή. Τα παιδιά όμως μπορούν να κάνουν το ίδιο;
Άγχη του παιδιού που προέρχονται από την τηλεόραση
Με τα μάτια καρφωμένα στην οθόνη, το μικρο παιδάκι κάθεται μπροστά στην τηλεόραση. Το πρόσωπό του και τα μάτια του είναι ακινητοποιημένα. Κάθε δυνατός και ξαφνικός θόρυβος που έρχεται από το «κουτί», το κάνει να αναπηδά, αποδεικνύοντας πόσο έντονη είναι η προσήλωσή του. Οι θόρυβοι στο δωμάτιο δεν εισχωρούν στα άδυτα της απομόνωσης του. Αν οι γονείς θέλουν να τους προσέξει και το αγγίξουν στον ώμο, θα πεταχτεί αναστατωμένο και θα αρχίσει να διαμαρτύρεται – συχνά έντονα- για αυτή τη διακοπή της υπνωτισμένης του προσήλωσης. Έστω κι αν έχει παρακολουθήσει το πρόγραμμα μισή ώρα και παραπάνω, αν το διακόψουμε και το υποχρεώσουμε να ασχοληθεί με κάποια άλλη δραστηριότητα αρχίζει τα κλάματα ή τις υστερικές φωνές.
Τόσο οι σωματικές όσο και οι νοητικές δυνάμεις του παιδιού απορροφώνται από την τηλεθέαση. Το σώμα είναι παθητικό αλλά «τσιτωμένο». Το καρδιαγγειακό σύστημα δουλεύει στο ζενίθ. Η μυική ένταση μαρτυρά ένα παιδί αγχωμένο και κάθε άλλο παρά ήρεμο. Αυτός ο συνδυασμός αδράνειας και υπερέντασης είναι ψυχοφθόρος.
Στα μικρά παιδιά από ενός μέχρι τεσσάρων ετών αυτή η επιρροή αμφισβητείται. Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας έχουν μειωμένη ικανότητα να βιώσουν έντονες εμπειρίες. Η τηλεθέαση είναι μια από τις πιο έντονες εμπειρίες της ημέρας τους και για αυτό οι γονείς θα πρέπει να σταθμίσουν αυτή την εμπειρία σε σχέση με όλα τα άλλα ερεθίσματα και επιδράσεις που ρυθμίζουν την ανάπτυξη του παιδιού. Όταν καταφέρουν να το κάνουν, ελάχιστοι γονείς συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την τηλεόραση σαν μπέιμπι-σίτερ.
Παιδιά μεταξύ τεσσάρων και έξι ετών συγκεντρώνουν την προσοχή τους σε αξιόλογους ενηλίκους, μιμούνται την ομιλία τους τις κινήσεις τους και τις ιδέες τους. Φυσικά θα ταυτιστούν και με κάποιους τηλεοπτικούς αστέρες. Δεν είναι όμως μόνο οι πρωταγωνιστές των παιδικών προγραμμάτων τα πρότυπα των παιδιών. Οι διαφημίσεις έχουν επίσης μια εκπληκτική επίδραση στους μικρούς τηλεθεατές. Οι γονείς δεν πρέπει να το ξεχνούν αυτό.
Τα παιδιά των πέντε και έξι ετών αυθυποβάλλονται και μιμούνται πρότυπα του προγράμματος που είδαν στην τηλεόραση. Αν τα πρότυπα είναι βίαια, πολύ πιθανό να στραφούν σε μια βίαιη αντίδραση στο τέλος το προγράμματος. Αν το πρόγραμμα περιείχε φράσεις με σεξουαλικό περιεχόμενο, το πιθανότερο είναι ότι θα δοκιμάσουν αμέσως μετά να τις επαναλάβουν. Με την ίδια λογική, ένα τρυφερό, ωφέλιμο πρόγραμμα μπορεί να επηρεάσει το παιδί και να το ωθήσει σε ευγενική και θετική συμπεριφορά.
Τηλεοπτικά μηνύματα και πιέσεις συνομηλίκων
Καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά πρέπει να προσαρμόζονται στις ομάδες των συνομηλίκων τους. «Νοιώθουν την ανάγκη» να ταυτιστούν με τα Χελωνονιντζάκια ή να φορούν τα ίδια ρούχα που φορούν οι φίλοι τους. Στην περίοδο αυτή τα τηλεοπτικά διαφημιστικά μηνύματα είναι παντοδύναμα. Ο γονιός είναι δυνατό να επηρεάσει το παιδί εξισορροπώντας αυτές τις πιέσεις, αλλά δεν πρέπει να ξεχνά τη σημασία που έχει η ανάγκη του παιδιού να ενταχθεί σε αυτές τις ομάδες. Μιλώντας ανοιχτά για τις παροδικές αυτές μανίες προσπαθήσετε να βρείτε τη χρυσή τομή.
Στα χρόνια που ακολουθούν αλλά και στην εφηβεία, η επίδραση της τηλεόρασης στη διάπλαση της σκέψης και της συμπεριφοράς των παιδιών εξακολουθεί αμείωτη. Τα παιδιά μαθαίνουν να συμπεριφέρονται, να μιλούν και να σκέφτονται όπως οι τηλεοπτικοί αστέρες και οι διασημότητες γενικότερα. Οι περισσότεροι γονείς θα προσπαθήσουν να εξισορροπήσουν αυτές τις επιρροές με τη δική τους.
Πως θα το πετύχετε αυτό; Θα πρέπει και πάλι να σεβαστείτε την ανάγκη του παιδιού να εδραιώσει το δικό του χώρο και να διαμορφώσει τη δική του ταυτότητα, που συχνά βασίζεται στα πρότυπα των συνομηλίκων του. Οι αξίες στις οποίες πιστεύετε πιο πολύ, μπορούν να παρουσιαστούν ως αυτές που έχουν πρωταρχική σημασία για όλη την οικογένειά σας. Σεβόμενοι την ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες του παιδιού και στις δικές σας προδιαγεγραμμένες αρχές, θα δώσετε υπόσταση στις αξίες αυτές.
Χρόνος τηλεθέασης
Οι βιοσωματικές ανάγκες του κάθε παιδιού σας βοηθούν να καθορίσετε ποια θα είναι αυτά τα όρια. Για παράδειγμα ένα παιδί με μειωμένη ικανότητα προσήλωσης χρειάζεται διάλειμμα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Σε γενικές γραμμές, οι γονείς πρέπει να κλιμακώνουν το χρόνο που τα παιδιά όλων των ηλικιών επιτρέπεται να αφιερώνουν στην τηλεόραση.
Το μισό αυτού του χρόνου θα πρέπει να αφορά όλη την οικογένεια. Βρείτε ένα πρόγραμμα το οποίο θα μπορούν να παρακολουθήσουν όλα τα μέλη της οικογένειας. Εκμεταλλευτείτε την ευκαιρία της συγκεντρωμένης οικογένειας για να ανταλλάξετε ιδέες και να κουβεντιάσετε τα θέματα, κινούμενα σχέδια η αθλητικά. Έτσι η τηλεόραση γίνεται μια εμπειρία που μπορούν να τη μοιραστούν όλοι.
Σε καμία περίπτωση μην επιτρέψετε να κλονίσει τη σιγουριά σε αυτό που θεωρείτε σωστό, οποιαδήποτε προσπάθεια συναισθηματικής σας εκμετάλλευσης. Θυμίστε στον εαυτό σας ότι η επιρροή αυτού του μέσου ενημέρωσης στη σωματική και διανοητική ανάπτυξη του παιδιού σας είναι τεράστια.
Να θυμάστε ότι σε οικογένειες που όπου οι γονείς ασχολούνται με κέφι με τα παιδιά τους, μαγειρεύοντας, παίζοντας, ανακαλύπτοντας, τη φύση ή κουβεντιάζοντας τις ώρες της ξεκούρασης, η μαγεία του «γυαλιού» ξεφτίζει. Οι γονείς που ανοίγουν την τηλεόραση μόνο για να δουν επιλεγμένα, ασυνήθιστα προγράμματα και που τον υπόλοιπο χρόνο τον αφιερώνουν στα παιδιά τους ή στην ανάγνωση ενός βιβλίου, θα ανακαλύψουν ότι οι απόψεις τους για την τηλεθέαση θα αποκτήσουν περισσότερη βαρύτητα και θα βρουν μιμητές.
T. Berry Brazelton
Ομότιμος Καθηγητής Κλινικής Παιδιατρικής
Πανεπιστημίου Harvard