Σε κάθε περίοδο που το παιδί προσλαμβάνει νέες γνώσεις με μεγάλη ταχύτητα, η φαντασία του παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Στη φαντασία του μπορεί να εξερευνά τις ιδέες που αναπτύσσει. Με τη φαντασία νιώθει ασφάλεια. Δε χρειάζεται να κάνει κάτι, εφόσον μπορεί απλώς να το ονειρευτεί. Η φαντασία και η χρήση της μαγικής σκέψης βοηθούν το παιδί να εξερευνήσει τον καινούριο κόσμο που απλώνεται μπροστά του, χωρίς τον κίνδυνο να απογοητευτεί.
Μια ζωηρή φαντασία είναι σημάδι συναισθηματικής υγείας στην ηλικία των τεσσάρων ή πέντε ετών, ακόμα και αν οδηγεί σε πράγματα πέρα από κάθε αλήθεια. Και σίγουρα οδηγεί, καθώς τα περισσότερα παιδιά σε αυτή την ηλικία λένε ψέματα.
Όταν οι γονείς συνειδητοποιήσουν τα «περίπλοκα» ψέματα που σκαρφίζεται το παιδί τους, το τιμωρούν αυστηρά. Το παιδί, όμως, που μέχρι να αποκαλυφθεί έχει υποσυνείδητα πειστεί για την αλήθεια της ιστορίας του, νιώθει ότι δεν άξιζε το θυμό τους. Αποτέλεσμα είναι να μη διδαχθεί τίποτα από αυτή την εμπειρία. Είπε ψέματα για να προστατέψει τον εαυτό του από την όποια κατηγορία έχει δεχθεί, να ευχαριστήσει τους γονείς του και ενδεχομένως να διαγράψει το κακό που έχει κάνει. Όσο πιο πολύ θυμώνουν οι γονείς, τόσο πιο πολύ τα παιδιά βουλιάζουν στα κατασκευάσματα της φαντασίας τους.
Οι γονείς , κυρίως των τετράχρονων ή πεντάχρονων παιδιών πρέπει να είναι έτοιμοι για τέτοιου είδους ψέματα. Καθώς η μαγική σκέψη του παιδιού έρχεται στην επιφάνεια, ο γονιός μπορεί, αν τα καταφέρνει, να διασκεδάζει με τα γουστόζικα αποτελέσματα. Η υπερβολική του αντίδραση στη μαγική σκέψη του παιδιού του, μεταμορφώνει τα αποτελέσματα αυτά σε πρότυπα προς μίμηση.
Τι να κάνετε όταν το παιδί λέει ψέματα
- Κατ΄αρχήν, προσπαθήστε να κατανοήσετε τις περιστάσεις που οδήγησαν στο επεισόδιο. Εμπιστευτείτε την καλή πρόθεση του παιδικού και προσπαθήστε να καταλάβετε τους λόγους του, τις φαντασιώσεις και τους ευσεβείς πόθους του. Βοηθήστε και το ίδιο να τους καταλάβει
- Με στριμώχνετε το παιδί και μην αντιδράτε υπερβολικά και βίαια. Η συνείδηση στην ηλικία αυτή μόλις που κάνει την εμφάνισή της. Η ενοχή του παιδιού έρχεται μετά την πράξη και ως αντίδραση στην αναγνώριση της αποδοκιμασίας που δέχθηκε. Ο μακροπρόθεσμος στόχος είναι να βοηθήσουμε το παιδί να ενσωματώσει τη συνείδηση. Όπως είπε η ψυχαναλύτρια Selma Freiberg, «να φέρουμε τον αστυνόμο από έξω, μέσα».
- Υπερβολικές απαιτήσεις ή πολύ αυστηρές τιμωρείς μπορεί να επιφέρουν ένα από τα τρία αποτελέσματα: 1) μια συνείδηση πολύ σκληρή και αδυσώπητη, 2) μια απότομη αντίδραση που κάνει το παιδί να μοιάζει ηθικά ανερμάτιστο ή 3) μια ισχυρότατη παρόρμηση για το επόμενο ψέμα
- Αν υπερβάλατε με την κριτική και την τιμωρία που επιβάλατε ή αν το κατηγορήσατε άδικα για κάτι, παραδεχθείτε το μπροστά στο παιδί. Χρησιμοποιήστε το ως ευκαιρία για να συζητήσετε μαζί του σχετικά με το πόσο σας αναστατώνουν τα ψέματά του. Θυμηθείτε ότι η αγάπη ενός παιδιού προς τους γονείς του είναι μεγαλύτερη από την αγάπη προς τον εαυτό του.
- Θα καταλάβετε αν σημειώσατε πρόοδο, όταν θα φτάσετε να κουβεντιάζετε με το παιδί σας κάθε μεμονωμένο επεισόδιο και να το βοηθάτε να κατανοεί τους λόγους που το οδήγησαν να πει ψέματα. Όταν αρχίσει να αναγνωρίζει την αλήθεια, να είστε βέβαιοι ότι βρισκόσαστε σε καλό δρόμο. Αρκετά αργότερα, το παιδί θα αρχίσει να σέβεται τα αισθήματα και τα δικαιώματα των άλλων.
- Αν το ψέμα επαναλαμβάνεται αδιάκοπα και αν, μέρα με τη μέρα, γίνεται όλο και πιο πονηρό και όλο και πιο εξωπραγματικό κι αψυχολόγητο, αναλογιστείτε την πιθανότητα να εξασκείτε υπερβολική πίεση στο παιδί.
- Άλλες ενδείξεις ότι ένα παιδί δε νιώθει ασφάλεια ώστε να εκδηλώσει τον κόσμο της φαντασίας του όπως νομίζει εκείνο, είναι η περίπτωση του παιδιού που αυτοτιμωρείται και απομονώνεται, γίνεται απρόσιτο και υποτιμά τον εαυτό του ενώ οι φοβίες και οι νυχτερινοί εφιάλτες πληθαίνουν. Σε μια τέτοια περίπτωση, χρειάζεται να αφήσετε για λίγο τις σκληρές τιμωρείς και να επανεκτιμήσετε της αντιδράσεις σας. Επίσης, θα χρειαστεί να εκτιμήσετε τις συνθήκες διαβίωσης του παιδιού και τις πιέσεις που ασκούνται πάνω του.
- Παραδεχθείτε μπροστά στο παιδί ότι αντιδράσατε πολύ σκληρά. Μερικές φορές βοηθά να χρησιμοποιείτε κούκλες ή ιστορίες, εξηγώντας του την κατάσταση μέσα από το παιχνίδι.
- Αν ανησυχείτε πολύ, ζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό. Θυμηθείτε ότι το ψέμα που επιμένει είναι σύμπτωμα λανθάνοντος άγχους ή φοβίας. Πρέπει να αντιμετωπιστεί, όχι να καταπιεστεί.
T. Berry Brazelton
Ομότιμος Καθηγητής Κλινικής Παιδιατρικής
Πανεπιστημίου Harvard