Το διαδίκτυο έχει ανοίξει νέους ορίζοντες πληροφόρησης και επικοινωνίας στη ζωή μας αλλά ταυτόχρονα ελλοχεύουν σε αυτό και σοβαροί κίνδυνοι, ειδικά για παιδιά και έφηβους. Επικίνδυνα διαδικτυακά παιχνίδια έχουν εισβάλλει στην καθημερινή πραγματικότητα της «ιντερνετικής» ζωής, κυρίως ανήλικων, απειλώντας ακόμη και τη ζωή τους.
Ένα «παιχνίδι αυτοκτονίας», η «μπλε φάλαινα», που πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωσία, πριν από μερικά χρόνια έφτασε μέσα στο 2017 και στην Ελλάδα, βάζοντας σε κίνδυνο τη ψυχική και σωματική υγεία των ανηλίκων. Οι συσχετισμοί με το επικίνδυνο φαινόμενο εντάθηκαν όταν τον περασμένο Φεβρουάριο δύο νεαρές κοπέλες έδωσαν τέλος στη ζωή τους, μια εκ των οποίων ανάρτησε μια «μπλε φάλαινα». Η ονομασία του φαινομένου έχει δοθεί στην «μπλε φάλαινα», καθώς το συγκεκριμένο θηλαστικό, πολλές φορές χάνει το προσανατολισμό του από το υπόλοιπο κοπάδι και εξοκείλει στη στεριά, καταλήγοντας σε θάνατο, λόγω έλλειψης οξυγόνου και βλάβης των ζωτικών του οργάνων. Με αυτό το συσχετισμό θέλουν να παρακινήσουν παιδιά νεαρής ηλικίας να απομακρυνθούν από το «κοπάδι της κοινωνίας» και να «ξεχωρίσουν».
Όπως έγινε γνωστό, στη Ρωσία πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις διαχειριστών διαδικτυακών ομάδων (τα επονομαζόμενα groups θανάτου), που παρακινούσαν νέα παιδιά να προκαλέσουν σωματικές ή ψυχικές βλάβες στον εαυτό τους. Στην κατάθεσή τους οι συγκεκριμένοι διαχειριστές υποστήριξαν πως ήθελαν απλώς να αυξήσουν την κυκλοφορία των groups σε δημοτικότητα και απήχηση στο διαδίκτυο και είχαν αναλάβει το ρόλο της κάθαρσης, ώστε να «εξαγνίσουν την κοινωνία από τους ανθρώπους – απόβλητα που ζούσαν ανάμεσά τους».
Σημειώνεται, ότι ο τρόπος λειτουργίας των συγκεκριμένων διαδικτυακών παιχνιδιών αποτελεί μέρος ενός άλλου φαινομένου, του λεγόμενου «grooming», δηλαδή της αποπλάνησης και παραπλάνησης ανηλίκων. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται διαδικτυακά, ξεκινώντας από άγνωστα αιτήματα φιλίας, μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή και κινητών, με σκοπό ο δράστης να «ψαρέψει» υποψήφια θύματα, νεαρής ηλικίας. Ο δράστης γνωρίζει πως ο έφηβος δε θα ανταποκριθεί στο μήνυμα ή ερώτηση που θα στείλει, όπως «γεια σου, είμαι ο Χ. θέλεις να γίνουμε φίλοι», αλλά στο «γεια σου, είμαι ο Χ. θες να παίξεις ένα παιχνίδι που θα τεστάρει τις ικανότητες σου»; Αρχίζοντας να παίζει ο δράστης διαδικτυακά παιχνίδια, τα περισσότερα εκ των οποίων έχουν τον δικό τους χώρο επικοινωνίας (chat rooms), προσπαθεί να μειώσει τις αναστολές του παιδιού,
δημιουργώντας έτσι ένα συναισθηματικό δεσμό μαζί του, με τελικό σκοπό να τον εμπιστευτεί και να τον θεωρήσει δικό του άνθρωπο.
Σημασία δεν έχει το όνομα ενός διαδικτυακού παιχνιδιού αλλά το πόσο επικίνδυνο και παράτολμο μπορεί να γίνει. Άλλωστε σε αυτό «ποντάρουν» και όσοι έχουν δημιουργήσει αυτές τις προκλήσεις. Δηλαδή, περιέργεια, άγνοια κίνδυνου, αντιπαλότητα, μιμητισμό, θάρρος, τόλμη και προκλητικότητα των ατόμων νεαρής ηλικίας. Ένα παιδί που είναι περιθωριοποιημένο στο σχολείο και την οικογένειά του, μπορεί, λέγοντας ότι έχει κάνει αυτή τη δοκιμασία ή «πως διάλεξαν εμένα», να «διακριθεί», εφόσον δεν έχει τις δυνατότητες να ξεχωρίσει σε άλλους τομείς, καταφέρνοντας έτσι να συγκεντρώσει την προσοχή και τα βλέμματα των υπολοίπων. Αυτό πολύ εύκολα μπορεί να γίνει όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και ανεβάζοντας ένα βίντεο ή γράφοντας μερικές λέξεις σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιεί.
Το συγκεκριμένο φαινόμενο προκαλεί πλέον παγκόσμιο προβληματισμό. Στην διάδοσή του και την αποδοχή του έχουν βασιστεί όσοι ήθελαν να διαδοθεί παντού. Παρατηρείται, πλέον, το φαινόμενο να βγαίνουν στο διαδίκτυο χρήστες δηλώνοντας την επιθυμία να παίξουν και να τους επιλέξουν. Σε όσες χώρες έχουν αναφερθεί περιστατικά αυτοτραυματισμού ή πρόθεση εκδήλωσης αυτοκτονίας, δεν έχει γίνει άμεση σύνδεση με το φαινόμενο και πολλές φορές λαμβάνεται ως μια αυτοδιαδιδόμενη διαδικτυακή φάρσα. Η επικινδυνότητα των «παιχνιδιών» λαμβάνει ακραίες διαστάσεις. Από τη λήψη μιας ριψοκίνδυνης selfie σε ένα πολύ ψηλό κτίριο μέχρι παιχνίδια πνιγμού (choking game) ή τις «νεράϊδες της φωτιάς», όπου ζητείται από μικρά κορίτσια να ανάψουν το γκάζι στην κουζίνα του σπιτιού τους και να αυτοκτονήσουν, ώστε να γίνουν μετά … «νεράϊδες». Όλες αυτές οι προσκλήσεις απλά αλλάζουν ονόματα και δοκιμασίες, έχουν, όμως, τον ίδιο σκοπό και στόχο: να βρουν απήχηση, ανταπόκριση και να οδηγήσουν άτομα στην αυτοτιμωρία τους.
Οδηγίες προς τους γονείς για το διαδίκτυο
Στη σημερινή εποχή, της συνεχούς και διαρκούς ενημέρωσης, όσο μεγάλη είναι η πληροφόρηση, αντίστοιχη είναι και η παραπληροφόρηση. Για αυτό χρειάζεται σωστή ενημέρωση και ποιοτική επικοινωνία. Ότι διαβάζουμε και βλέπουμε στο διαδίκτυο δεν είναι πάντα η αλήθεια. Καθημερινά υπάρχουν κοντά στα 2 δισ. διαθέσιμες ιστοσελίδες που διαβάζονται και περίπου 5 δισ. βίντεο που παρακολουθούνται.
Εκατομμύρια σελίδες δημιουργούνται καθημερινά ενώ ανεβαίνουν εκατομμύρια βίντεο σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Επομένως, σύμφωνα με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος:
- Χρειάζεται σωστή ενημέρωση και εξακρίβωση της πληροφορίας. Πρέπει να επαληθεύουμε την πηγή όσων διαβάζουμε. Δεν πρέπει να υπάρχει πανικός και κινδυνολογία από τη πλευρά των γονέων.
- Δε χρειάζεται ούτε άγχος, ούτε φόβος. Ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο χρειάζεται. Θα πρέπει με ηρεμία και υπομονή να μάθουν και οι ίδιοι περί τίνος πρόκειται και να το συζητήσουν με τα παιδιά αλλά και με τους κατάλληλους ανθρώπους, ώστε να το αντιμετωπίσουν με επιτυχία. Σωστή ενημέρωση και σωστή επικοινωνία με το παιδί. Όχι απλά πως ήταν η μέρα του και η καθημερινότητά του, αλλά εποικοδομητικός διάλογος για να μάθουμε πως αισθάνεται και τι του συμβαίνει.
- Δε μιλάμε με αγνώστους στο διαδίκτυο. Ακόμα και αν μπούμε σε αυτή τη διαδικασία προσπαθούμε να επαληθεύουμε ποιος ή ποια είναι, βλέποντας ποιους κοινούς φίλους έχουμε που να γνωρίζουμε.
- Σωστά μέτρα πρόληψης, σύμφωνα και με την ηλικία του παιδιού. Τα παιδιά είναι ευάλωτα και μια απλή διαδικτυακή φιλία για αυτά μπορεί να εξελιχθεί σε υπόθεση εκφοβισμού, εκβιασμού, και απειλής όχι μόνο για το ίδιο το παιδί, αλλά και για τους ανθρώπους γύρω του. Για παράδειγμα «εάν δεν κάνεις αυτό που σου λέω και δεν μου στείλεις αυτά που θέλω, θα κάνω κακό στους δικούς σου».
- Οι γονείς δεν θα πρέπει να πανικοβάλλονται με το άκουσμα μιας φράσης, όπως για παράδειγμα «μπλε φάλαινα». Στο παρελθόν παρατηρήθηκαν παρόμοια επικίνδυνα φαινόμενα, στα οποία ο θύτης παροτρυνόταν να κάνει κακό στον εαυτό του, να το καταγράψει και να το ανεβάσει στο διαδίκτυο, δείχνοντας τις ικανότητές του. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως είναι μια ειδική εφαρμογή που πρέπει να ψάξεις να βρεις και να κατεβάσεις. Δυστυχώς, στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο απλά. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να στείλει ένα μήνυμα το οποίο να λέει: «Σε προκαλώ να κάνεις κάτι που δεν έχεις το θάρρος». Και από αυτό το σημείο αρχίζουν όλα. Μπορεί να έχει την μορφή ενός ηλεκτρονικού μηνύματος, ενός chat, μίας πρόσκλησης σε ένα άγνωστο group-διαδικτυακής ομάδας, ένα άγνωστο αίτημα φιλίας, ένα μήνυμα στο κινητό ή ενός συνδέσμου (link).
Παράλληλα, οι γονείς που έχουν παιδιά ηλικίας μέχρι 9 ετών θα πρέπει να προσέχουν και να εφαρμόζουν τα εξής:
- Να θέσουν όρια διαδικτυακής χρήσης. Το διαδίκτυο δεν θα πρέπει να παρέχεται ως τρόπος απασχόλησης ή ψηφιακός κηδεμόνας του παιδιού.
- Να θέσουν συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, καθώς και τις ιστοσελίδες που θα βλέπουν τα παιδιά. Θα πρέπει να ενεργοποιηθούν οι γονικοί έλεγχοι στις ηλεκτρονικές συσκευές και σε σχετικές ιστοσελίδες.
- Δεν θα πρέπει να δίνονται προσωπικές πληροφορίες μέσω διαδικτύου. Η οποιαδήποτε συζήτηση πρέπει να είναι εποικοδομητική, ακόμα και με τα άλλα μέλη της οικογένειας, ώστε να υπάρχει κοινή γραμμή.
Για γονείς με παιδιά ηλικίας 10 ετών και άνω:
- Θα πρέπει να γίνει εποικοδομητική συζήτηση για το τι πρέπει να ανεβαίνει και να λέγεται στο διαδίκτυο.
- Δε θα πρέπει να αποτελεί το διαδίκτυο την απάντηση σε όλα τα ζητήματα της ηλικίας τους, από την εμφάνιση, την υγεία, μέχρι και θέματα ερωτικού περιεχομένου.
- Οι γονείς θα πρέπει να εξηγήσουν στα παιδιά τη διαφορά μεταξύ εχεμύθειας-εμπιστευτικότητας και απόκρυψης – υπεκφυγής. Ότι έχει σχέση με την ψυχική και σωματική υγεία δεν είναι ούτε παιχνίδι ούτε πρόσκληση, αλλά επικίνδυνη παγίδα για τους γονείς, αλλά και την ίδια τη ζωή των παιδιών τους.
Που μπορούν να απευθύνονται
Ιστότοπος cyberkid.gr και εφαρμογή Cyberkid
Στο www.cyberkid.gr παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με το πως μπορεί να εκμεταλλευτεί όλη η οικογένεια τα θετικά των σύγχρονων τεχνολογιών που μας περιβάλλουν και φυσικά του διαδικτύου. Στο πλαίσιο της συνεχούς ενημέρωσης και ανάπτυξης του ιστότοπου www.cyberkid.gr δημιουργήθηκε η ενότητα «Ψηφιακή Αλάνα», όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν τα αγαπημένα τους ηλεκτρονικά παιχνίδια με απόλυτη προστασία από τους κινδύνους που παραμονεύουν στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, η εφαρμογή Cyberkid για κινητά δημιουργήθηκε με σκοπό να ενημερώνει καθημερινά τους γονείς και τα παιδιά κάθε οικογένειας για την ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο και τους κινδύνους που ελλοχεύουν σε αυτό. Επίσης, είναι μία διαδραστική εφαρμογή, η οποία δίνει την δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με τη ΔΙΔΗΕ, μέσω της γραμμής CYBER ALERT, αλλά και μέσω αποστολής άμεσου μηνύματος e-mail, με τη χρήση ενός κουμπιού, ενώ υπάρχει η δυνατότητα ψυχαγωγίας μέσω των διαφόρων παιχνιδιών.
Πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ