Οι φανταστικοί φίλοι αποτελούν ένα συνηθισμένο φαινόμενο στα περισσότερα παιδιά τριών και τεσσάρων ετών. Πολλοί ειδικοί της εξελιγκτικής ψυχολογίας το θεωρούν ως ένδειξη οτι αναπτύσσουν τη φαντασία τους. Αντιπροσωπεύουν την ανάγκη τους για το προσωπικό τους «άβατο» και μας υπενθυμίζουν ότι δε θέλουν εισβολείς στο χώρο τους.
Η σημασία των φανταστικών φίλων
Αρχικά αυτή η περιήγηση του παιδιού στη φαντασία είναι πολύ εύθραυστη για να τη μοιραστεί με τους γονείς. Η προσωπική γλώσσα επικοινωνίας και οι προσωπικοί φίλοι είναι πράγματα πολύτιμα και οι μεγάλοι γύρω του πρέπει να τα σέβονται. Δυστυχώς όμως τα μεγαλύτερα αδέλφια συχνά παίρνουν είδηση αυτούς τους φανταστικούς φίλους. Κι όταν συμβεί αυτό, αρχίζουν να κοροϊδεύουν και να καταστρέφουν την ευκαιρία που αυτοί οι φίλοι προσφέρουν στο παιδί να εξερευνήσει τον κόσμο της φαντασίας.
Συνήθως το πρωτότοκο παιδί έχει την ευκαιρία α εξερευνήσει και να διασκεδάσει με αυτή την καινούργια φαντασία που αναπτύσσει ενώ αντίθετα το δεύτερο ή τρίτο παιδί ποτέ δεν αφήνεται στην ησυχία του και συνήθως τα μεγαλύτερα αδέλφια το προσγειώνουν απότομα στην πραγματικότητα.
Στην πραγματικότητα, οι φανταστικοί φίλοι είναι ευπρόσδεκτοι. Από γνωστικής άποψης, η φαντασία είναι μια πολύ σημαντική ένδειξη σύνθετης σκέψης στη ηλικία αυτή. Το παιδί αγωνίζεται να απαλλαγεί από τη συγκεκριμένη σκέψη που κατακλύζει τον κόσμο του τις περισσότερες φορές και καθώς η φαντασία έρχεται στην επιφάνεια , η ικανότητα του παιδιού να ξεχωρίσει την πραγματικότητα από τους «ευσεβείς» του πόθους δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί ικανοποιητικά.
Η ικανότητα να στήσει ενα φανταστικό κόσμο, να δημιουργήσει φανταστικούς ανθρώπους, να δώσει ζωή σε μια κούκλα αποτελούν ένδειξη της γρήγορα αναπτυσσόμενης ικανότητάς του παιδιού να δοκιμάσει τα όρια του κόσμου. Βρίσκει έτσι τρόπο να κρατήσει μακριά τους δαίμονες που το απειλούν- μίσος , ζήλια, ψέμα, εγωισμό και απαγορεύσεις. Όλα αυτά τώρα μπορεί να τα αποδώσει σε κάποιον άλλο –στο φανταστικό του φίλο.
Πως θα αντιδράσετε στους φανταστικούς φίλους
Τι κάνουμε με ένα παιδί που χρησιμοποιεί το φανταστικό φίλο του για να ξεγλιστρήσει «με το ψέμα» από μια δύσκολη κατάσταση; Πρόκειται κατ΄ αρχήν για ένα συνηθισμένο φαινόμενο στις ηλικίες αυτές.
Ο γονιός αναρωτιέται πιθανόν κατά πόσο το παιδί γνωρίζει τη διαφορά ανάμεσα στην επιθυμία και στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι το ψέμα στην ηλικία αυτή, αντιπροσωπεύει ξεκάθαρα έναν «ευσεβή» πόθο. Χωρίς να του αντιταχθεί, ο γονιός μπορεί να καταδείξει την επιθυμία του παιδιού για μια διαφορετική έκβαση. Αποδεχόμενος τον ευσεβή του πόθο, αλλά ταυτόχρονα επαναφέροντας το παιδί στην πραγματικότητα, ο γονιός το βοηθάει να μάθει τα όριά του στον πραγματικό κόσμο. Το μήνυμα που έχει ανάγκη να ακούσει είναι: «Δεν είναι ανάγκη να λες ψέμματα. Σ΄ αγαπώ, παρ όλο που δεν μου αρέσει αυτό που έκανες». Επιτρέπει επίσης στο παιδί να εξερευνήσει με ασφάλεια έναν άγνωστο εξωπραγματικό κόσμο, εφ όσον ξέρει ότι ο μπαμπάς ή η μαμά του θα το επαναφέρουν στην πραγματικότητα.
Αν ως γονείς έχετε την αίσθηση ότι πρέπει να μειώσετε το παιχνίδι της φαντασίας του παιδιού, είτε επειδή το έχει επηρεάσει πολύ, είτε επειδή το έχει απομονώσει από τα άλλα παιδιά, μπορείτε να ακολουθήστε τα εξής βήματα:
- Να κουβεντιάσετε το ζήτημα μαζί του και να του πείτε ότι θα θέλατε να έχει περισσότερη παρέα στα παιχνίδια του. Εξηγήστε του ότι εκτιμάτε τους φανταστικούς του φίλους και σέβεστε τις υπέροχες φαντασιώσεις του αλλά θα θέλατε να τον δείτε και με πραγματικούς φίλους. Οι πραγματικοί αυτοί φίλοι του θα έχουν τους δικούς τους φανταστικούς φίλους και ίσως θα μπορούν να τους μοιράζονται.
- Βοηθήστε το να βρει δυο μόνιμους φίλους στο παιχνίδι, παιδιά του δικού του επιπέδου – ούτε πολύ θορυβώδεις ούτε πολύ επιθετικούς. Χωρίς να το πιέζετε, φροντίστε να του δίνετε τακτικά ευκαιρίες να γνωρίσει τα παιδιά αυτά. Βοηθήστε το να καταλάβει τη συστολή του και τους λόγους που ίσως δεν μπορεί να αποτελέσει ακόμα μέρος της ομάδας. Πολλά παιδιά αυτής της ηλικίας έχουν ανάγκη από συμπαράσταση στις πρώτες τους απόπειρες να γίνουν κοινωνικά. Η πίεση από την πλευρά σας τα κάνει να νοιώθουν ανίκανα και ένοχα, επειδή δεν σας ευχαριστούν. Όταν το παιδί σας τα καταφέρει, δείξτε του ότι ξέρετε πόσο δύσκολο ήταν και ότι είσαστε περήφανοι γι αυτό.
- Όταν το παιδί κρύβεται πίσω από τους φανταστικούς του φίλους , μην το αποπαίρνετε. Θα τους χρησιμοποιήσει ως τρόπο για να απομονωθεί ακόμα περισσότερο. Εξηγήστε του ότι καταλαβαίνετε το λόγο που τους χρειάζεται. Αγαπάτε και το παιδί και τους φανταστικούς του φίλους, αλλά θέλετε να νοιώθει αυτοπεποίθηση και να παίζει και με άλλα παιδιά. Εσείς θα το βοηθήσετε να το πετύχει.
Με λίγα λόγια, η ζωή ενός παιδιού αποκτά ποιότητα με τους φανταστικούς φίλους. Είναι ένδειξη υγιούς συναισθηματικής και γνωστικής ανάπτυξης, εφόσον συμβαίνει από την ηλικία των τριών μέχρι την ηλικία των έξι ετών. Οι γονείς δεν πρέπει να ανησυχούν εκτός κι αν το παιδί τους έχει απομονωθεί. Πάντως, οι ίδιοι πρέπει να καταπολεμήσουν τα δικά τους συναισθήματα εγκατάλειψης και απομάκρυνσης από τον κόσμο των παιδιών. Αν κατανοούν την ουσιαστικότατη διαδικασία ανάπτυξης που εξυπηρετούν αυτοί οι υπέροχοι φανταστικοί φίλοι, θα είναι περισσότερο σε θέση να αντιμετωπίσουν τη δική τους αναμενόμενη ζήλια.
T. Berry Brazelton
Ομότιμος Καθηγητής Κλινικής Παιδιατρικής
Πανεπιστημίου Harvard