Η απόφαση των γονέων να αποκτήσουν και ένα δεύτερο παιδί γίνεται συχνά αντικείμενο σκέψης για το πώς θα το πουν στο πρωτότοκό τους. Διότι όποια ηλικία και αν έχει, η αναγγελία του γεγονότος το γεμίζει με ανάμικτα συναισθήματα. Και, κυρίως, το γεμίζει με ζήλια.
Από τη μια πλευρά αισθάνεται ικανοποίηση που θα αποκτήσει ένα φίλο ή μια φίλη στα παιχνίδια και τις «σκανταλιές» του ή που θα έχει ένα αδελφάκι να μοιράζεται τις σκέψεις του και από την άλλη αισθάνεται φόβο ότι το νέο μέλος της οικογένειας θα κλέψει όλη τη φροντίδα των γονέων, των παππούδων και του περίγυρου, φροντίδα που ήταν αποκλειστικά δική του. Ουσιαστικά μεταπηδά από διαδοχικές φάσεις περιέργειας σε φάσεις έντονης ζήλιας και το αντίθετο, τα οποία, όπως τονίζουν οι ειδικοί, διαρκούν σε όλη την εγκυμοσύνη.
Όπως και σε πολλά άλλα πράγματα, καθοριστικός παράγοντας είναι η στάση που θα κρατήσουν οι γονείς, οι οποίοι σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αγνοήσουν το συναίσθημα της ζήλιας που αναπτύσσει – ακόμα και αν αυτή δεν είναι ορατή – γιατί αυτό θα έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στο παιδί. Είναι προτιμότερο να δείχνουν κατανόηση και διάθεση να ακούνε τα κλάματά του και ύστερα να το καθησυχάσουν ότι η αγάπη τους για αυτό είναι ακλόνητη, ανεξάρτητα από τη γέννηση και άλλων παιδιών.
Τα συναισθήματα του «μεγάλου» και του «μικρού»
Η αρχική μορφή της σχέσης μεταξύ αδελφών μπορεί να επηρεάσει το μελλοντικό τους σύνδεσμο. Πράγματι, τα προβλήματα της ζήλιας του μεγάλου για το μικρό σύντομα αντικαθιστά ο φθόνος του μικρότερου για το μεγαλύτερο, αλλά όλα αυτά δεν εξαντλούνται στα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας. Εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν εκείνο το κουβάρι συγκρουόμενων συναισθημάτων που είναι η αδελφική αγάπη.
Το μικρό ζηλεύει όλο και περισσότερο την ελευθερία του μεγάλου και νιώθει κατώτερό του. Το μεγαλύτερο εξακολουθεί να νομίζει πως οι γονείς υπεραγαπούν το μικρό και το ζηλεύει, το θέτει υπό τον έλεγχό του, δείχνοντας ίσως μια υπερβολική προστασία. Προστασία που εκδηλώνεται περισσότερο, όταν η διαφορά ηλικίας των δυο είναι μεγάλη.
Από την άλλη, είναι αρκετοί εκείνοι οι γονείς που δεν καταφέρνουν να κρύψουν την προτίμησή τους για ένα από τα παιδιά, με αποτέλεσμα όσες φορές επεμβαίνουν να δίνουν την εντύπωση ότι λειτουργούν προς όφελος του παιδιού στο οποίο έχουν «αδυναμία». Έτσι, ακόμα και όταν δεν το θέλουν ή δεν το επιδιώκουν, μεγιστοποιούν τον κίνδυνο να επιδεινωθεί η συναισθηματική φόρτιση του ενός παιδιού και να αισθανθεί ακόμα μεγαλύτερη ζήλια ή ακόμα μεγαλύτερο φθόνο.
Πώς εκδηλώνεται η ζήλια
Η ζήλεια για τα αδέλφια εκδηλώνεται, συνήθως, με τους εξής τρόπους:
- Επιθετικότητα
- Πείσμα
- Επιστροφή σε παλιές συμπεριφορές
- Απαίτηση να του φέρονται σα να είναι μωρό
Συχνά, επίσης, το πρωτότοκο παιδί, λίγο καιρό μετά από τη γέννηση του δεύτερου μωρού, μπορεί να κατουριέται πάνω του, να γκρινιάζει στο φαγητό ή να κλαίει με το παραμικρό. «Προσπαθεί με κάθε τρόπο να τραβήξει την προσοχή των γονιών, των παππούδων και όλων εκείνων που μέχρι πριν γεννηθεί το αδελφάκι του είχαν στραμμένη αποκλειστικά πάνω του τη δική τους προσοχή» επισημαίνουν οι ψυχολόγοι.
Η αξία του να «μοιράζεται»
«Το να μάθει κανείς να ζει με τους άλλους μέσα στην οικογένεια είναι σίγουρα μια από τις πιο σημαντικές γνωστικές ευκαιρίες που έχει στη ζωή του. Το να μάθει κανείς να «μοιράζεται» είναι κάτι που σπάνια διδάσκεται στις μέρες μας» τονίζει ο T. Berry Brazelton, ομότιμος καθηγητής Κλινικής Παιδιατρικής πανεπιστημίου Harvard.
Και προσθέτει: «Εμείς ως γονείς μπορεί να ανησυχούμε υπερβολικά στην προσπάθειά μας να προστατεύσουμε το παιδί από τα συναισθήματα αντιζηλίας. Το ιδανικό όμως θα ήταν να μάθουμε στο παιδί πώς να νιώθει υπεύθυνο για το αδελφάκι του αλλά και για την ευτυχία όλης της οικογένειας. Ίσως το σημαντικότερο πράγμα που θα είχατε να του διδάξετε είναι να νιώθει υπεύθυνο για τους άλλους. Αυτό ξεκινά από τη στιγμή που μαθαίνει να μοιράζεται το κάθε τι με το αδελφάκι του».
Ο ίδιος προτείνει κάποιες συμβουλές για τους γονείς που έχουν περισσότερα από ένα μικρά παιδιά:
- Ανάλογα με την ηλικία του πρώτου παιδιού, αναθέστε του κάποια καθήκοντα σχετικά με το μωρό: να το ταΐσει, να του φέρει τις πάνες, να σας βοηθήσει να το κρατήσετε και να το νανουρίσετε όταν κλαίει.
- Αφήστε το να διαλέξει τα ρούχα που θα φορέσετε στο μωρό, να σας βοηθήσει να το ντύσετε, ξαπλώνοντας πλάι του και μιλώντας του όσο εσείς το ντύνετε, να σπρώξει το καροτσάκι στη βόλτα.
- Όταν τα βγάζετε μαζί περίπατο, προετοιμάστε το μεγαλύτερο παιδί: «Σχεδόν όλοι οι ξένοι ενθουσιάζονται με τα μωρά. Δεν είναι πως δεν τους αρέσεις εσύ. Αν νιώσεις παραμελημένος, έλα κοντά μου». Αγκαλιάστε το σφιχτά, την ώρα που οι «περίεργοι» θα σκύβουν πάνω από το μωρό.
- Αν εργάζεστε, είναι σημαντικό να προετοιμάζετε την επιστροφή σας κάθε μέρα. Να περιμένετε ότι τα παιδιά θα αποδιοργανωθούν μόλις μπείτε στο σπίτι και θα ξεκινήσουν να καυγαδίζουν. Ήρεμα αλλά σταθερά καθίστε ανάμεσά τους και ρωτήστε τα πώς πέρασαν τη μέρα τους. Αφήστε τα να σας βοηθήσουν στις μικροδουλειές του σπιτιού, αφού επιλέξουν τι προτιμά να κάνει το καθένα.
- Προγραμματίστε ειδικό ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθείτε με κάθε παιδί στο τέλος της εβδομάδας. Καλό είναι να μιλάτε για αυτόν το χρόνο όλη την εβδομάδα και να αναφέρεστε σε αυτόν με εκφράσεις όπως «η δική μας ώρα» ή κάτι σχετικό. Φροντίστε με κάποιο τρόπο να κάνετε αυτήν την ώρα πραγματικά σπουδαία
Η ζήλια για την αγάπη των γονέων
Σύμφωνα με ψυχολόγους, το συναίσθημα της ζήλιας μπορεί να μην αφορά μόνο στη γέννηση ενός δεύτερου ή τρίτου παιδιού αλλά, ακόμα και όταν είναι μοναχοπαίδι, μπορεί να ζηλεύει τη σχέση των γονιών του. «Το γεγονός ότι τους βλέπει ενωμένους, το κάνει να φοβάται να ρισκάρει να χάσει κάτι από την αγάπη που του έχουν. Βλέποντας τους γονείς να ανταλλάσσουν στοργικές χειρονομίες ή να μιλάνε μεταξύ τους για πράγματα που εκείνο δεν καταλαβαίνει, αισθάνεται παραμερισμένο και αυτό του γεννάει ζήλια» τονίζουν.
Αυτό εξηγεί ίσως και το γεγονός, πώς ένα παιδί που εμφανίζεται ήρεμο όταν βρίσκεται με έναν από τους δυο γονείς, μπορεί ξαφνικά να εκδηλώσει αρνητική συμπεριφορά όταν είναι και με τους δυο μαζί.